Presenteren, vieren en samen leren tijdens Dutch Design Week

De methode Ruimtekoers

De belangrijke vraag die ten grondslag ligt aan de methode Ruimtekoers is: hoe betrek je nog onbekende mensen bij uiteenlopende vraagstukken en hoe maak je een participatieproces inclusief? En voor de verandering ging Floortje daarover eens in gesprek met creatief directeur bij Ruimtekoers Yosser Dekker.

Design antropologie als basis

‘Design antropologie is voor ons een ontwerpbenadering en artistiek kader voor alle projecten die we doen. En vormt wat ons betreft een waardevol uitgangspunt om participatie, of gewoon ‘meedoen’ zo te ontwerpen dat iedereen betrokken raakt’, betoogt Yosser.

‘Inclusie is geen product, het is iets dat we onszelf aanleren. Exclusief denken en werken is dan ook iets dat we onszelf kunnen afleren. Kunst, cultuur en ontwerp zie ik daarbij als katalysator. Met onze aanpak plaatsen we kunst en cultuur heel specifiek op participatie in andere domeinen’.

Kunst bij participatie in andere domeinen

Yosser vervolgt: ‘Een kunstproject in andere domeinen kan veel losmaken. Er worden vragen gesteld die soms wat ongemakkelijk zijn, maar wel nodig. En de kunstenaar verbeeldt misschien wel een prikkelende mogelijke oplossing waar niemand aan had gedacht. Alleen, er kan nog zo veel meer wanneer we uitgaan van participatieve kunst in andere domeinen. Want dan mobiliseert de kunstenaar een groep mensen om samen de vragen te stellen en oplossingen te verbeelden. Het resultaat is dan veel collectiever, breder gedragen en van mensen zélf.’

Daarvoor hebben we een methode ontwikkeld, die verloopt via vijf stappen: ontmoeten, kennismaken, samen maken, samen vieren en samen evalueren. We zetten daarbij kunstenaars in om participatie vorm te geven, de kunstenaar mobiliseert mensen om hun eigen vragen te gaan stellen.’

Expositie: van project naar inclusief beleid

De kennismaking van DDW-bezoekers met deze methode gebeurde niet op een abstracte manier, maar juist heel praktijkgericht met expositie aan de hand van twee projecten die in Arnhem zijn uitgevoerd: Zonnestof en Iedereen wordt mens. In al haar projecten werkt Ruimtekoers als aanjager samen met nog vier andere partijen. In het geval van Iedereen wordt mens – waarin kringloopwinkelmedewerkers gezamenlijk toewerken naar een theatervoorstelling –  betekende dat de Arnhemse kringloopwinkel 2Switch als organisatie en locatie, medewerkers van 2Switch als deelnemers, gemeente Arnhem als beleidsbepalende organisatie en theatermakers Karlijn van Kruchten en Esther de Haas als kunstenaars of makers.

Yosser vertelt: ‘Bij 2Switch werken mensen die om uiteenlopende redenen niet goed in hun vel zitten. Ze kunnen er op eigen tempo re-integreren naar passend werk. We hebben in het project gezien dat de theaterervaring die ze opdeden hun emotionele ontwikkeling sterk motiveerde. Deelnemers kregen veel meer zelfvertrouwen, durfden dingen die ze niet voor mogelijk hadden gehouden en maakten een enorme groei door. De opbrengsten van dit project – dat geldt overigens voor al onze projecten – willen we vervolgens zo goed mogelijk borgen in beleid. We zijn dan ook trots dat de gemeente Arnhem ‘deelname aan cultuur’ nu serieus onderdeel laat zijn van haar beleid, als gevolg van onze bevindingen.’

Ervaren en zelf aan de slag tijdens een workshop

Naast de expositie organiseerde het team van Ruimtekoers een workshop met design antropoloog Tina Lenz. DDW-deelnemers maakten kennis met het maken van een cultural probe; een participatief onderzoeksmiddel waarmee je emotionele informatie kunt ophalen bij deelnemers aan je participatieve project. En waardoor zij zich direct verbonden voelen.

Deelnemers maakten een matching-box. Via lucifersdoosjes met daarop een onderzoeksvraag en in het doosje verschillende emoties die mensen aan dat begrip konden linken, ervaarden mensen dat je met deze werkwijze sneller dieperliggende emoties aanraakt en echt contact maakt met elkaar.

Toekomst van Ruimtekoers?

Bureau Ruimtekoers gelooft dat collectieve verbeelding en gelijkwaardige ontmoeting aan de basis liggen van oplossen van al die problemen en uitdagingen in onze samenleving. Volgens Yosser biedt dat meer ruimte om verschillende perspectieven te betrekken bij participatie-ontwerp, levert dat mooiere opbrengsten en is het daarmee van wezenlijk belang voor een inclusievere samenleving.

Het betekende dan ook veel dat Ruimtekoers de kans kreeg om haar methode en werkwijze zo uitgebreid te kunnen presenteren tijdens de Dutch Design Week.

‘Het is belangrijk om kennis te delen en zo een context te ontwerpen waarin we gezamenlijk kunnen leren’, legt Dekker uit. ‘We willen een community bouwen die helpt bijdragen aan meer radicale verbeelding in de maatschappij. Als Ruimtekoers willen we een nieuwe culturele instelling vormen. Een die niet op een vaste, fysieke locatie te vinden is, maar juist op veel verschillende plekken. Die precies interventies doet daar waar het nodig is, op het moment dat het nodig is.’