Opdracht:
Een participatiekunstwerk over mantelzorg
In het Nederlands Openluchtmuseum komt het verleden tot leven. In 2023 werpt het museum licht op het jaarthema ‘Zorg voor elkaar’ waarbij zij laten zien hoe we naar elkaar omkijken in het verleden en het heden. In een reeks workshops en programma’s worden diverse vormen van zorgen voor een ander gedeeld.
Een van de programmaonderdelen behelst het ontwikkelen van een participatiekunstwerk over mantelzorg. In Nederland geven zo’n 5 miljoen mensen mantelzorg, veelal belangeloos en soms langdurig en intensief. Hiervoor wil het museum een kunstwerk ontwikkelen waaraan alle bezoekers een bijdrage kunnen leveren.
Anne Burgers, projectmanager Nederlands Openluchtmuseum
We zoeken gedurende ons gehele seizoen een participatief publieksprogramma midden op het entreeplein waarmee bezoekers worden uitgenodigd hun eigen verhaal rondom (mantel)zorg te delen.
Een participatief publieksprogramma
Werken met culturele instellingen voelt voor ons als een warm bad. Zeker wanneer we participatieve programma’s mogen ontwikkelen. Zo kunnen we in verschillende lagen van het programma werken mét mensen. Van de conceptfase tot aan de presentatiefase. Het hele publieksprogramma ademt participatie. Hieronder lees je hoe we aan de slag zijn gegaan.
Kennismaken:
Mantelzorgers gezocht!
We vroegen kunstenaar en mantelzorger Nikki Loef of zij met ons dit werk wilde realiseren. Samen met haar ontwikkelden we het concept: Verhalen met Zorg. Een verwijzing naar zowel de zorgverhalen van mantelzorgers, als naar hoe de verhalen met zorg worden gedeeld en opgetekend.
Geen ode, maar ruimte voor oprechte verhalen
Het participatiekunstwerk moest nadrukkelijk geen ‘ode aan de mantelzorger’ worden, maar juist ruimte bieden voor de oprechte verhalen over mantelzorg. Complimenten zijn fijn, maar daardoor is er ook minder ruimte voor de heftige verhalen, is Nikki’s ervaring.
Nikki, kunstenaar en mantelzorger
Een ode aan de mantelzorgers is een mooie gedachte, en waardevol. Maar ook iets dat al veel gebeurt. Ik wil een plek creëren waar je als zorger ruimte ervaart om ook de minder leuke kanten, het echte verhaal, te delen.
Participatiekunstwerk in the making
Een ander gespreksonderwerp is de definitie van mantelzorg, want wanneer ben je eigenlijk mantelzorger? We kozen ervoor om (mantel)zorgers te vinden en mensen die buiten de professionele context zorgen voor een ander. Vanuit onze ontwerpbenadering gebaseerd op design-antropologie gingen we samen met Nikki op zoek. In gesprek met instellingen zoals MVT Arnhem (Mantelzorg en Vrijwillige Thuishulp) en via vrienden en kennissen vonden we vijf mantelzorgers die hun verhalen wilden delen.
Samen maken:
Participatiekunstwerk met … klei!
Vanaf januari ging Nikki in gesprek met de mantelzorgers. Over hun uitdagingen, moeilijkheden en frustraties. Maar ook over hun wensen voor de toekomst. Tijdens de gesprekken maakten Nikki en de deelnemers kleiwerkjes. Het kleien zorgde ervoor dat de gesprekken niet het doel waren en er vrijelijk werd gepraat. En op die manier symboliseren de kleiwerkjes de gespreksonderwerpen en werden zo de verhalen met zorg.
Een installatie op het entreeplein voor de Verhalen met Zorg
De gesprekken werden ook opgenomen en zo maakten Nikki en het team van Ruimtekoers een podcastserie. De Verhalen met Zorg zijn dus ook te beluisteren. Fotograaf Cécile Bok maakte ook foto’s van de gesprekken en de kleiwerkjes.
En zo komen de verhalen samen in een interactieve installatie op het entreeplein van het Openluchtmuseum. Daar staat nu een prachtig glazen huis waarin ruimte is gemaakt voor de oprechte Verhalen met Zorg. Op grote panelen zijn de verhalen van de vijf mantelzorgers in beeld en tekst gedeeld. Via QR-codes kunnen bezoekers de verhalen van Nikki, Nadine, Myrthe, Kenneth en Hanneke beluisteren. Op het prikbord kunnen bezoekers hun kleine zorg-anekdote delen of oproepjes plaatsen.
Luister de podcast
De hele zomer te bezoeken, doe je mee?
De ruimte is ingericht als een huiselijk atelier. Een veilige plek om verhalen te lezen, luisteren en om eigen verhalen te delen. De installatie is de gehele zomer te bezoeken tijdens openingstijden. En een keer per maand gaan Nikki en andere workshopgevers opnieuw in gesprek met bezoekers. Aan de keukentafel in de installatie kunnen bezoekers dan hun verhaal met zorg kleien. Zo blijven de verhalen met zorg groeien. Aan het einde van het seizoen, na acht maanden, is de gehele glazen container gevuld met een diversiteit aan kleiwerkjes. Zo laten we daarmee vooral zien dat we allemaal zorgen. Wil je meedoen? Kijk dan in onze agenda voor de exacte momenten.
Een spiegel voor jezelf
Ik hoop dat de variëteit van zorgsymbolen, zoals ik de Verhalen met Zorg ben gaan zien, de complexiteit en veelzijdigheid van het concept zorg zichtbaar maakt. Iedereen heeft wel een zorgverhaal. Een verhaal dat soms net zo veel vertelt over jezelf als over de ander.
De samenwerking met Ruimtekoers was erg verrijkend en leerzaam. Het team is een sparringspartner, supporter, ondersteuner en motivator voor mij geweest. Daar ben ik heel dankbaar voor!
Nikki Loef
Samen evalueren:
Ik zorg, dus wij zijn
Het werk werd begin april van dit jaar geopend en is nog te ervaren tot en met eind oktober. Maandelijks zijn er workshops voor bezoekers, maar ook zonder de workshops is het werk een bezoekje waard.
Het werk maakt ruimte voor de emotionele complexe kant van mantelzorg. Dat is belangrijk omdat het juist bij mantelzorg gaat over zorg geven aan iemand die je liefhebt. Reacties van bezoekers zijn positief: ‘Fijn dat het niet wéér een ode is.’
Deze verhalen zetten onze bezoekers aan het denken over de rol van zorg in hun eigen leven
Het participatiekunstwerk laat bezoekers de mooie en moeilijke kanten zien van hoe het is om intensief of langdurig voor iemand te zorgen. Door persoonlijke verhalen van mantelzorgers en hun kunstwerkjes worden die verschillende kanten invoelbaar.
Deze verhalen zetten onze bezoekers aan het denken over de rol van (mantel)zorg in hun eigen leven. Zo ontstaat er begrip voor elkaar en verbinding, en dat is wat we in het museum willen bewerkstelligen.
Precies wat we het team van Bureau Ruimtekoers hebben gevraagd voor ons te realiseren. Dankzij de verhalen van de verzorgers die dit project onder leiding van Bureau Ruimtekoers hebben ontwikkeld, kunnen we onze bezoeker iets meegeven wat ze doet stilstaan bij de manier waarop we voor elkaar zorgen.
