Aanleiding:
Hoe draagt het vieren van immaterieel erfgoed bij aan het versterken van de leefbaarheid?
Tijdens het artistiek onderzoek Ritueel Geopend op winkelcentrum de Drieslag opende kunstenaar Tina Lenz de dialoog met winkeliers, bezoekers en inwoners. Dit winkelcentrum ligt er wat vergeten bij en heeft een nieuw impuls nodig, alleen investeringen blijven uit. Tina stapte de winkels binnen vanuit oprechte interesse voor de culturele context. De winkeliers werden benaderd om participerend hun persoonlijke waarden, verlangens en behoeften voor hun eigen onderneming en het winkelcentrum te onderzoeken en delen. Dat resulteerde in nieuwe vlaggen, publicaties en evenementen.
Aanleiding van het project:
Hoe maken we ruimte voor nieuwe feestdagen en versterken we daarmee de leefbaarheid van wijken?
De grootste opbrengst was een hervonden energie onder de winkeliers, die klaar stonden hiermee aan de slag te gaan. Vanuit de gedeelde persoonlijke achtergronden stonden zij stil bij ieders erfgoed en vanuit daar verbeterde zij het imago van het winkelcentrum. Zo leverde zij een bijdrage aan het versterken van de leefbaarheid voor henzelf, hun klanten en buren.
Ontdek meer over Ritueel Geopend
Happy norooz!
En zo ontstond het idee van dit tijdelijke erfgoedcollectief van zeven winkeliers, waarvan vijf met een Koerdische achtergrond en diverse inwoners van de Arnhemse wijk Malburgen om samen met Tina Lenz en het team van Bureau Ruimtekoers het lenteritueel Norooz te vieren. Op deze wijze werken zij zowel aan het openen van het van oorsprong Perzisch ritueel met als doel deze cultuuruiting eigentijds en klaar voor de toekomst te maken in deze stedelijke context. Anderzijds verbinden zij gemeenschappen in de wijk en brengen zij culturen bij elkaar met als doel de leefbaarheid van de wijk te verbeteren met en voor iedereen.
Kennismaken:
Wat is Norooz en betrekken we iedereen?
Norooz is van oorsprong een ‘lentefeest’ dat al meer dan 3000 jaar wordt gevierd als het begin van het nieuwe jaar in Irak, Afghanistan, Kirgizië, Oezbekistan, Tadzjikistan en Iran. De viering is het grootste feest van het jaar en staat symbool voor de nieuwe dag, terugkeer van het licht en vindt altijd plaats op 20 en 21 maart: de laatste dag van de winter en de start van de lente. Sinds 2009 staat Norooz vermeld op de lijst van meesterwerken van het orale en immateriële erfgoed van de mensheid en in 2010 heeft de Algemene Vergadering van de VN 21 maart erkend als de Internationale Dag van Norooz en beschreven als een lentefeest van Perzische oorsprong.
Tijd voor nieuwe feestdagen
Norooz wordt wereldwijd door miljoenen mensen gevierd door het maken van een groot vuur, gezamenlijk picknicken, samen dansen en muziek maken. Het is de dag dat mensen nieuwe kleren aantrekken, lekkere hapjes eten, bij elkaar op bezoek gaan en cadeautjes weggeven. Voor veel Nederlanders is het feest onbekend. Dat komt omdat nationaliteiten als Iraniërs, Irakezen en Afghanen die wonen in Nederland het feest thuis vieren in de eigen kring of gemeenschap. Zo blijft het ritueel in de culturele bubbel.
Meer weten over nieuwe feestdagen?
Overal worden vuren ontstoken, iedereen danst, zingt, er is muziek, eten en er zijn shows. De scholen en kantoren zijn vrij. Je bent zo drie dagen op pad, hoppa! De bedoeling is om mensen te trekken. Niet één volk, maar allemaal. Iedereen is welkom. Samendoen, daar gaat het om.
Sanger
Het erfgoedcollectief ziet Norooz als een verbindend feest en naast de heersende moraal van een dominante cultuur waarin Pasen, Kerst en Sinterklaas worden gevierd. Het is tijd voor nieuwe feestdagen en nieuwe mensen die dat actief organiseren en verder brengen, waaronder dit nieuwe collectief. Het samen maken – participerend creëren – staat hierbij centraal, het gaat niet alleen om de viering zélf, maar ook om het samen mogelijk maken ervan.
Samen maken:
Lichtpunten als wensen voor een nieuw jaar!
Samen picknicken, dansen, luisteren naar muziek en het ontsteken van vuren zijn de elementen die Norooz, Norooz maken. Echter, door de coronamaatregelen is er weinig mogelijk. Daar heeft het collectief iets op gevonden. Norooz is ook het feest van het licht en het begin van het nieuwe jaar. Door samen lichtpunten te maken kunnen we alsnog via de komst van het licht elkaar een goed nieuwjaar wensen op 20 maart.
Lichtpunten verzamelen en zaden ontkiemen
Tina is benieuwd naar de lichtpuntjes die inwoners van Malburgen hebben voor het nieuwe jaar. Waar kijken zij naar uit? Wat wensen zij in het nieuwe jaar? Alle lichtpuntjes komen samen als quotes, teksten en foto’s op de muren van het winkelcentrum. Maar, hoe ontfutsel je nou lichtpuntjes? Daarvoor zet Tina een PAR-methode in. PAR staat voor Participatory Action Research en is een verzameling van diverse participatieve ontwerpmethoden waarmee eindgebruikers zoals inwoners naast de ontwerper in het onderzoek staan. De groep wordt betrokken vanuit de eigen ervaring en bepalen samen de agenda. Dus, anderhalve week voor Norooz vond je Tina op het winkelcentrum met gekleurd vouwpapier en een schaar. Zij nodigt bezoekers uit om samen met haar een patroon uit te knippen en daarmee een portret te maken van hun wensen.
Het ontkiemen van tarwezaad is eveneens een belangrijk ritueel. Maker Tina Lenz deelt daarover een persoonlijke anekdote met een bijzonder resultaat. De plantjes stonden in de week voor Norooz al te pronken op de toonbanken van de winkeliers, samen met een flyer om het feest aan te kondigen. Ook werden er speciale acties opgezet om foto’s te maken voor de lokale wijkkrant en Arnhemse kranten.
Meer weten over PAR Methoden?
“In 2008 stuitte ik op een foto van een vrouw die plantjes bekeek op een motorkap van een auto in de straat. Na wat verder doorzoeken las ik over het ritueel van het ontkiemen van tarwezaad voor de ‘haft sin’ tafels met 7 objecten en andere symbolen die in huishoudens van Iran worden uitgestald tijdens Norooz lentefeest. Het idee dat de plantjes als interventie nu ook op de Drieslag hun plek hebben gekregen was echt een bijzonder moment waar ik naar toe heb gewerkt.”
Tina Lenz
Het resultaat? Overal lichtpunten! Happy Norooz!
Op 20 maart was het zover, Happy Norooz! Het team van Ruimtekoers deelde de lichtpunten uit aan de winkeliers en bezoekers zagen zichzelf terug op de muren van het winkelcentrum met hun nieuwjaarswensen. De net opgehangen lichtpuntjes trokken meteen veel bekijks. Lichtpuntjes zijn de wensen of ‘harten onder de riem’ die Tina heeft verzameld bij ondernemers, winkelend publiek en bewoners voor de rest van de wijk. Zoals Karim die iedereen ‘Meer democratie’ wenst en ‘dat alles beter gaat.’ Of Bahar en Tina die ‘gezondheid voor alle kinderen en ouderen’ wensen. Er ontstonden allerlei gesprekken over hoe deze bijzondere tijd een beetje goed door te komen, maar er kwamen ook veel mensen voorbij die duimen opstaken of alleen even bleven staan om te lezen. Sommigen herkenden ook de mensen op de foto. Zoals een mevrouw die haar boodschappen even neerzette om een foto te maken. “Wat leuk, dat is mijn buurvrouw!”
Nog méér lichtpunten!
Naast de lichtpuntjes van ondernemers en bewoners voor de wijk, heeft kunstenaar Rinaldo Klein Bleumink in opdracht van Ruimtekoers en Tina, met input van de winkeliers zelf, lichtbakken ontworpen. Een soort persoonlijke lichtpuntjes, of lichtpunten, voor in hun winkels. Als eerste kregen Sanger van restaurant Mesopotamië en Theo Hegeman van Broodje en Ijsje Zuid hun eigen lichtobjecten uitgereikt. Theo was blij met zijn geel met roze exemplaar met de tekst ‘Zoet op Zuid’. “Super en erg leuk voor in mijn nieuwe zaak”, reageert hij. Sanger nam ook trots zijn kunstwerk in ontvangst. “Ik ga hem meteen neerzetten!” reageerde hij.
Het leuke aan de ontwerpen is dat er aan de ene kant tekst op staat, terwijl er aan de achterkant symbolen zijn uitgesneden. Door speling van het licht zie je dus tekst met daardoorheen symbolen die passen bij de winkel: bij IJsje Zuid een ijshoorntje en bij Mesopotamië een wijnglas en bestek. Ook bij Almostakbal zijn ze verguld met hun kunstwerk. De enthousiaste kleinzoon van het ondernemersechtpaar sprint de winkel in: “Opa, opa, je moet nu komen!”
Ook groenteman Frits, Sehbas van Bakkerij Drieslag, de bloemistenzussen, kapster Aynur, Latif van de telefoonwinkel, de familie Baars van de optiek, het wokrestaurant op de hoek en David van Toko Indradjaja namen hun lichtpunten blij in ontvangst. Bij Sehbas staat er ‘Lekker brood’ op zijn lichtbak. Terwijl hij voor zijn winkel staat en dat blij laat zien, komt er een klant voorbij. Die zegt: “Hé, er staat een fout op”. Sehbas kijkt verbaasd. Dan lacht de klant: “Er moet niet staan ‘Lekker brood’, er moet staan: ‘LekkerSTE brood’!”
Vier de zomer (en het nieuwe jaar):
Sunshower Picknick!
De traditionele Norooz Picknick bleef uit in maart. Gelukkig was het collectief niet voor een gat te vangen. Het nieuwe motto was: Vier de zomer! En zomer, dat was het op Winkelcentrum de Drieslag. Op 7 augustus stonden de eerste bezoekers al in de startblokken. Het was géén gewone picknick, bezoekers konden hun speciaal gemaakte picknicktassen vullen tijdens een speurtocht langs de winkeliers van het Winkelcentrum. Om vervolgens samen met de buren te genieten van al het lekkers op het terras: proef de Drieslag, ontmoet je buren en vier de zomer!
Op reis door De Drieslag
Met een plattegrond en strippenkaart vertrokken de deelnemers op reis door winkelcentrum de Drieslag. Langs de Drieslag Market, Bakkerij de Drieslag, Toko Indrajaja, Toko Ons Huis, Cafe Zuid 2.0, Restaurant Mesopotamië, groenteman Frits en Marrokaanse supermarkt Almost Akbal. Bij iedere winkel stond een gerechtje klaar die de winkeliers speciaal voor deze dag hadden gemaakt.
Mardin van Drieslag Market: “Ik maak iets zoets. Ik denk Baklava. Zelf ben ik eigenlijk helemaal niet zo van dat hele zoete eten, haha, maar lekker is het wel!”
Mardin van Drieslag Market
David van Toko Indrajaja: “Ik serveer pudding met kokosachtige blokjes erin en ik met losse bakjes met fruit erbij.”
David van Toko Indrajaja
Een picknick voor alle leeftijden
Met een volle picknicktas ploften de deelnemers neer op het terras. Alle hapjes en drankjes werden uitgestald en mensen genoten van al het lekkers. En voor de kinderen was er nog een activiteit: het maken van verhalen die stralen. Kinderen tekenden hun wensen voor de wijk, familie of het nieuwe jaar op lampionnen. Het werden letterlijk de verhalen die stralen. Deze workshop vond ook plaats voorafgaand aan de picknick. Maar liefst vijf keer organiseerde Jorine van Ruimtekoers deze al in de wijk voor 150 kinderen. Alle lampionnen hingen als versiering op De Drieslag. Lees hier meer over de workshops!
Sunshower installatie
Ontwerper en antropoloog Tina Lenz, een van de bedenkers van de picknick, werkte de dagen voor de picknick aan de Sunshower installatie. Honderden gele linten hangen aan de stalen pergola in de winkelstraat. En voor wie er onderdoor loopt, is het niet alsof de zon altijd schijnt. Ook als het even bewolkt is of regent. Deze installatie blijft tot en met Het Grote Wijkdiner hangen in september.
Dans en muziek
Toen de meeste deelnemers lekker hadden gegeten was het nog tijd voor een klein feestje. Dansgroep The Funkateers gaf een speciale dansshow midden op het plein. Het publiek, netjes op anderhalve meter, genoot van de funkmuziek en de dansmoves. En enkele inwoners deden zelfs nog eventjes mee!
Samen Evalueren:
“Gelukkig had ik genoeg personeel!”
Deze zomerse dag is door iedereen positief ervaren. Zo deelden de winkeliers het te gek te vinden dat er zo veel verschillende mensen in hun winkels te vinden waren. Mardin van supermarket Drieslag is ook enthousiast: ‘Het was goed druk die dag, gelukkig had ik genoeg personeel. Het was wel leuk hoor! Er zijn veel mensen geweest die ik nog niet kende. Een aantal ervan is zelfs al weer langs geweest, echt een succes dus!’
Een bezoeker deelt met een stralende lach: “Dit was zo goed geregeld, ik heb veel nieuwe winkels ontdekt en nieuwe mensen leren kennen. Ik kijk op een andere manier naar Het Winkelcentrum. Volgende keer kom ik zeker weten ook!”
Resultaten
300 mensen hebben deelgenomen aan de picknick en de installaties van de lichtpuntjes en de Sunshower installatie zijn minimaal twee weken zichtbaar geweest in de publieke ruimte, met een geschat bezoekersaantal van 3.000 mensen. 75 mensen maakten het project mogelijk, van deelnemers aan de workshops tot het erfgoedcollectief.
Ondertussen maakt het erfgoedcollectief zich op voor een nieuw Norooz en een nieuwe Sunshower Picknick. Het project heeft geleid tot draaiboeken waarmee de gemeenschap een volgende editie kan organiseren. En dat is belangrijk, want zo is Norooz geen eenmalig evenement, maar de start van een nieuwe feestelijke traditie, een antwoord op de behoefte naar nieuwe feestdagen, en nieuwe samenwerkingen voor een leefbare wijk.
