Participatief ontwerp als gelijkwaardigheidsprincipe
Door de lens van de participatief ontwerper ontwikkelen we een tastbaar beeld van hoe de toekomst eruit kan zien. Want door hun activiteiten, interventies, probes en verbeeldingskracht verteld een community van betrokkenen hun persoonlijke verhaal.
De participatief ontwerper ontwerpt dus niet vóór de community zoals een buurt of wijk, maar mét de inwoners ervan. Binnen dit gelijkwaardigheidsprincipe nemen we dus afstand van de ontwerper als oplosser of brenger van nieuwe ideeën, die na de oplevering vertrekt. We zien de ontwerper als een onderdeel van het (eco)systeem van community. Een mooie leidraad daarbij is het idee van ‘staying with’ van Donnay Haraway.
Participatief ontwerp als derde lijn
Met deze manier van werken willen wij het idee van ontwerpers in een sociale of maatschappelijke context verbreden. We zien overeenkomsten bij ontwerpbenaderingen als social design en service design, maar zetten ons af tegen de tijdelijkheid van die interacties en de ongelijkwaardige verhoudingen waarbij het perspectief van de ontwerper en zijn gemaakte interventie de hoofdrol spelen. Deze aanpak houdt wat ons betreft geen rekening met de weerbarstige realiteit van de samenlevingscontext omdat deze wordt gemarginaliseerd tot een afgebakende context, vaak in opdracht van beleidsbepalende organisatie.
Gelukkig wordt de roep om een derde aanpak, naast service- en social design steeds luider. Ontwerper en academicus Terry Irwin presenteerde in 2015 het ‘Transition Design Framework’ waarmee vraagstukken vanuit lokale relaties en langdurige processen veel grondiger worden aangepakt en oplossingen veel duurzamer blijken. Belangrijke bouwstenen van deze aanpak zijn te herleiden naar methoden vanuit ‘participatory design’ waarbij gebruikers vanaf het prilste begin zijn betrokken bij het ontwerpproces. Dat is dan ook een democratisch ontwerpproces waarbij iedereen gelijkwaardige inbreng heeft.
Ontdek de projecten van Ruimtekoers
Participatief ontwerp in de stedelijke context
Ook in de stedelijke context krijgt deze aanpak vorm zoals in het Middelland gebied in Rotterdam, waar de TU Delft onder leiding van Rudi Darson en Annemiek Boeijen, onderzoek doet naar co creatie methoden om gebruikers te betrekken bij toekomstige ontwikkelingen. En ook steeds meer architectenbureaus adverteren met vormen van participatief ontwerp zoals het snel opkomende Studio L A. Centraal in deze participatieve ontwerpaanpak staat de zoektocht naar gelijkwaardige, eerlijke en toegankelijke ontwerpprocessen. En met effect, oplossingen zijn een stuk inclusiever en duurzamer waarbij betrokkenen aangeven dat ze zich gehoord voelen.
Wat is participatief ontwerp?
Participatief ontwerp is een ontwerp- en onderzoeksmethode waarbij gebruikers vanaf het allereerste begin van het ontwerpproces betrokken zijn. Het is een democratisch proces waarin de deelnemers de ontwerp- en onderzoeksagenda bepalen en een gelijkwaardige inbreng hebben. (Muller, Kuhn, 1993: 24-28).
Een veilige ruimte
Een belangrijk kenmerk van een participatief ontwerpproces is het creëren van ‘een veilige ruimte’ waardoor deelnemers een hoge mate van betrokkenheid ontwikkelen door het delen van hun persoonlijke verhalen of waarden. Dat wordt dan als basis van het toekomstig ontwerp genomen. De kenmerken van een veilige ruimte zijn gericht op het bieden van vertrouwen en comfort aan deelnemers, zodat open communicatie, kennisuitwisseling en verbindingen tussen deelnemers ontstaan (Duarte, at all, 2019: 188-210).
Participatief actieonderzoek
Wanneer participatieve ontwerpmethoden worden gecombineerd met methoden uit actieonderzoek, ontstaat een nieuw veld: ‘participatief actieonderzoek’ (PAR). PAR wil de wereld begrijpen en verbeteren door deze met kleine ingrepen te veranderen. Een eerste uitkomst van PAR is kennis die relevant is voor de deelnemers om hun eigen woon- en werkomgeving vorm te geven. Een tweede uitkomst is de empowerment van deelnemers bij het leren van nieuwe methoden waarmee ze zelf kennis kunnen opdoen (Walter, 2009: 151-158).
