Bureau Ruimtekoers

Bureau Ruimtekoers:
Van utopie naar krachtwijk

Bureau Ruimtekoers werkt in steden en wijken waarvan het merendeel is bedacht vanaf de tekentafel. Het zijn de grote stedenbouwkundige en architectonische ontwerpen die over het gehele land werden uitgerold en die een naoorlogse woningnood snel moesten oplossen. De utopische gedachte van het modernisme zorgde voor lichte woningen, veel groen en een strikte scheiding van functies. In de jaren ’70 van de vorige eeuw zorgde de tweede wijkaanpak voor eenzelfde woningimpuls in de dorpen.

Oplossingen samen mét inwoners

Inmiddels verloederen veel van de modernistische stads- en dorpswijken tot ‘krachtwijken’ waar het op allerlei vlakken druk is met urgente uitdagingen die het samen leven onder druk zetten. Zoals de energietransitie, het bestrijden van ongelijkheid, de druk op het milieu en het teruglopende vertrouwen tussen overheid en burger. Méér dan de helft van Nederland bestaat uit dit type wijken, dus oplossingen voor die urgente uitdagingen dienen binnen de context van de woonwijk onderzocht en gevonden te worden.

Alleen blijken inwoners van die wijken helemaal geen rol van betekenis te spelen bij het vinden oplossingen. Ontmoetingen en inhoudelijke kennisdeling tussen hen en beleidsmakers om tot de hoognodige veranderingen en oplossingen te komen komt steeds minder vaak voor. Enerzijds blijkt dat slechts een select groepje inwoners meedoet met ‘burgerparticipatie’ en dat er vaker wordt ‘gezonden’ dan geluisterd waardoor participatie gezien wordt als een moeizame, tijdrovende bezigheid. Anderzijds moet dit “discours” snel ontdaan worden van het beleidsmatige “vocabulaire”. Want in deze onbegrijpelijke taal kan überhaupt nooit iedereen meedoen met de oplossing. En juist doordat niet iedereen meedoet worden vraagstukken in de wijken opgelost met halve oplossingen en exclusief beleid met nog onrechtvaardigheid tot gevolg.

Bureau Ruimtekoers:
Aan de slag met participatief ontwerp en gemeenschapskunst

En juist dáár liggen de kansen voor kunstenaars die in, met en voor de samenleving aan de slag gaan met die uitdagingen en vraagstukken. Want door de kunstenaar in te zetten binnen die sociale en urbane uitdagingen worden de vraagstellingen en onderzoeken opener en uitnodigender, worden nieuwe collectieven van gebruikers gevormd én mogelijke oplossingen en antwoorden direct verbeeld. Want kunst toont en vormt alternatieven die voorbijgaan aan de huidige ideologie waarin onderlinge verschillen worden benadrukt. Zij maakt de kansen van veranderingen tastbaar door zonder aannames te reageren op maatschappelijke vraagstukken. Zo prikkelen zij de verbeelding en initiëren ze ontmoetingen. En die twee hebben we heel hard nodig om met de gehele samenleving tastbare toekomstbeelden te schetsen als gedeelde oplossingen voor onze buurten, wijken en steden.

Een platform in de wijken

Bureau Ruimtekoers gaat deze uitdaging aan en creëert een platform voor participatief ontwerp en gemeenschapskunst midden in de wijken. In de publieke ruimte waar mensen hun boodschappen doen, wonen en naar school gaan. In verschillende programma’s bedenken, maken en presenteren kunstenaars samen met inwoners en beleidsmakers oplossingen voor de vraagstukken in de eigen leefomgeving waarmee Bureau Ruimtekoers hen empowert om langdurig en zelfstandig betrokken te blijven bij oplossingen en vervolgstappen. Tegelijkertijd reflecteren de betrokken op hun aanpak en behaalde impact en delen zij deze lessen met anderen in Europa.

Op deze wijze betrekt Ruimtekoers – tussen droom en daad, vanuit het verleden, naar het heden en de toekomst, en vanuit de publieke en persoonlijke ruimte – inwoners, beleidsmakers, wetenschappers, publiek, ondernemers, kunstenaars, ontwerpers, cultuurmakers en vele anderen bij de verkenning van nieuwe dromen en ideeën voor het samenleven in de toekomst.

Het programma van Bureau Ruimtekoers

Binnen vier maatschappelijke thema’s, de energietransitie, klimaat en biodiversiteit, segregatie en kansen(on)gelijkheid en inclusieve stadsontwikkeling, ontwikkelen we projecten en programma’s.

• In opdracht: We werken in opdracht van overheden, culturele instellingen en woningbouwcoöperaties samen met inwoners en makers aan participatieve communicatie en co-creatie. We organiseren participatie bij cultuur en erfgoed. We adviseren over de juiste aanpak bij participatie in de leefomgeving én inspireren anderen met onze inzichten.
• Eigen initiatief: We initiëren projecten en samenwerkingen  binnen drie programmalijnen. In het stadsmakersprogramma werken we langdurig aan vraagstukken via kunstvormen, in het publieksprogramma presenteren we op culturele wijze de uitkomsten en in De Akademie reflecteren we op onze aanpak met lezingen en publicaties.

Ruimtekoers door de jaren heen

Ruimtekoers werd in 2015 als een festival geïnitieerd door Stichting Halfvol onder artistieke leiding van Yosser Dekker. Met als doel om met een frisse blik naar het toenmalige leegstandsprobleem van de Arnhemse binnenstad te kijken. Een maand lang werden meer dan twintig leegstaande verdiepingen en winkels ingezet om creatieve invullingen mogelijke oplossingen tastbaar te maken.

In het najaar van 2016 vond een tweede editie plaats met als thema ‘De Utopie Van De Stad’. Dit festival had een verdiepend karakter en nam de veranderende samenleving onder de loep. Vooraanstaande filosofen, opiniemakers en wetenschappers deelden met lezingen en debatten hun visie op ons toekomstig samenleven in steden. Zo ontwikkelde Ruimtekoers zich tot een maatschappelijk geëngageerd festival in 2017. In tien dagen tijd transformeerde een oude betonnen kantoorkolos in Arnhem-Zuid tot een levendig cultureel centrum. Op iedere verdieping werd onderzoek gedaan naar de rol van kunst en cultuur als aanjager van verbeelding en ontmoetingen in onze steden.

Van festival naar methode

De vierde editie van Ruimtekoers Festival brak met de voorgaande traditie en vond plaats in de publieke ruimte in plaats van lege ruimte. Twee bijzondere locaties aan de voet van de iconische John Frostbrug, in Malburgen, werden vijf dagen lang getransformeerd tot bruisende ontmoetingsplekken. Bij verschillende projecten viel de mate en diepte van betrokkenheid van inwoners en beleidsmakers op. Yosser Dekker onderzocht in het onderzoeksproject ‘De Revolutie van de Verbeelding’ deze projecten door samen met betrokkenen zoals kunstenaars, programmamakers, inwoners, beleidsmakers, politici en adviseurs te reflecteren op de aanpak en de behaalde impact.

Dit onderzoek resulteerde in de ‘Ruimtekoersmethode’. Een aanpak gebaseerd op design antropologie, gecombineerd met vormen van kunstpresentatie, cultuurparticipatie en burgerparticipatie om tot duurzaam draagvlak te komen van betrokkenen bij maatschappelijke vraagstukken in de leefomgeving.

Van methode naar projectbureau

In 2020 organiseerde Ruimtekoers de eerste zes nieuwe projecten op basis van de methode en scherpte daarmee de methode zelf ook aan. Daaruit bleek dat de vorm van een jaarlijks festival van enkele dagen niet meer passend was op de hernieuwede ambities waar de methode een antwoord op geeft. In 2021 organiseert Ruimtekoers geen jaarlijks festival meer, maar een festival van een jaar. Verschillende projecten vinden het jaardoor plaats op verschillende plekken in Arnhem en daarbuiten.

Zo ontwikkelde Ruimtekoers zich van festival naar projectbureau waarmee verschillende projecten en programma’s worden georganiseerd om zowel inwoners als makers en beleidsmakers te empoweren om langdurig en zelfstandig betrokken te zijn bij oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken in de leefomgeving. Vanaf 2015 staat de inzet van ontwerpers en kunstenaars en de betrokkenheid van inwoners en beleidsmakers bij vraagstukken centraal. Evenals het reflectieve karakter waarmee Ruimtekoers zich altijd weet te ontwikkelen. Doe je mee?