Tina Lenz: Design antropologie en radicale verbeelding zorgen voor subtiele verandering in de samenleving

Wat zijn jouw ervaringen met gemeenschapskunst? Waarom zijn die belangrijk?

“Overal zijn mensen universeel bezig met dezelfde dagelijkse dingen en overal zijn ze verrast als je ze vraagt om mee te doen aan een artistiek proces. Of het nu Amsterdam-Noord is of het stadje Moengo in Suriname. Mensen die anders niet naar een museum of theater gaan en ‘kunst’ definiëren met iets waar ‘ze niks mee hebben’, kunnen op straat, in de supermarkt, in de bus worden geraakt. Het gaat om een gemene deler van een praatje over voetbal, nieuws van de dag, eten, liefde, kinderen… en dit met oprechte interesse. Introvert, extravert, op welke manier ook; mensen vinden het vaak fijn om verhalen te delen. We zijn sociale wezens en hebben zo nu en dan die interactie nodig.”

Hoe werk jij als design antropoloog?

“Ik nodig mensen uit tijdens mijn artistieke onderzoek en heb als grondhouding dat iedereen kunstenaar is. Vanuit design antropologie doe ik tijdens het veldwerk participerende observaties – verblijf ik langere tijd op een locatie – en worden generatieve methodes ontwikkeld rond diverse kwesties die mensen voorleggen. Het is ontstaansgericht onderzoek waarbij wij gedurende het (ontwerp)proces collectief tot allerlei ontdekkingen komen. Kort gezegd maak ik graag contact in de publieke ruimte en zet daarbij het liefst anderen al creërend in beweging.”

Heb je voorbeelden van zulke ‘kwesties’?

“Dat kan gaan over waar je vandaan komt, onzekerheid, relaties, eenzaamheid, thuis voelen, veiligheid, schaarste, overvloed …kortom over kwesties die iedereen met zich mee draagt.”

Hoe zet je mensen dan in beweging?

“Door samen te zoeken naar vormen en symbolen die iemands verhaal of kwestie visualiseren. Bijvoorbeeld bij de workshop Baking Body Stories in samenwerking met Bakkerij de Eenvoud. Er vinden daar dialogische sessies plaats over ziekte en zorg voor vrienden en familie, door de lichaamsdelen te kneden in deeg en deze samen na het bakken te offeren of te overhandigen aan de persoon die je beterschap wenst. Je ziet deelnemers al creërend zich krachtiger uitdrukken. Iets wat met rechtsreeks interviewen vaak moeizamer gaat. Al makend en bewegend voelen mensen zich op hun gemak en wordt het denken ook op een vrije manier in werking gezet. Gesprekken komen los door verbeelding in gang te zetten. We zijn dat als volwassenen vaak verloren en zitten veel meer bedachtzaam in ons hoofd.”

En dat is belangrijk, omdat?

“Omdat mensen, als je ze meeneemt in het creatieproces, een ander perspectief zien of horen. Het uitwisselen van gedachten, en komen op andere sporen, kan zorgen voor subtiele veranderingen in maatschappij.”

Is kunst een manier om verhalen te vertellen of zijn de verhalen op zich al kunst?

“Misschien moeten we het niet altijd ‘kunst’ noemen en eerder collectieve en radicale verbeelding. Kunst klinkt als iets dat vooral in het mechanisme van galeries, musea, biënnales en kunstbeurzen zijn weg vindt. Ik zoek naar verbeelding in het dagelijkse leven, in observaties, gesprekken en zie overal ‘kunst’ circuleren. Vooral als het nog geen lijst of podium heeft.”

Hoe betrek je zoveel mogelijk mensen?

“Ik ben geen missionaris op zoek naar nieuwe ‘kunst-zieltjes’. En ik zie het andersom: kunst moet naar de mensen toe, uit hun cultuurtempels. Daarbij is het begrip ‘kunst’ veel breder. Het gaat over verbeelding die je radicaal kunt inzetten om de wereld anders te zien en anderen daarin mee te nemen naar mogelijke opties voor andere perspectieven.”

Werken deze processen wereldwijd hetzelfde – we zijn allemaal mensen – of juist overal anders?

“Wij zijn allemaal onderdeel van verschillende culturen en hanteren daarbij bepaalde rituelen en sociale codes. Toch gedragen we ons universeel ook hetzelfde. Antropoloog Donald E. Brown heeft dat met een lijst van kenmerken onder de naam ‘Human Universals’ mooi in kaart gebracht. Hij betwist de veronderstelling dat menselijk gedrag in de eerste plaats wordt bepaald door cultuur en stelt dat bepaalde gedragskenmerken overal voor mensen gelden. Daarbij is het mooi om elkaar in verschillende contexten juist te vinden. Zo zie je overal op de wereld dat bijvoorbeeld de lente universeel wordt gevierd, maar iedere cultuur daar zijn eigen rituelen bij hanteert.”

Waarom doe jij mee aan de Ruimtekoers Akademie? Waarom is het belangrijk volgens jou?

“Malburgen verdient het om een voorbeeld te zijn van een wijk waar radicale verbeelding wordt ingezet om samen te zoeken naar positieve en duurzame transities. Met de vorm van deze ’pop-up (kunst)Akademie’ geef je anderen de gelegenheid om deelgenoot te worden, nieuwe contacten te leggen, kritisch te bevragen en ideeën uit te wisselen over hoe kunst en design een effectieve bijdrage kunnen leveren in leefgebieden. Ruimtekoers is een soort incubator van meerdere jaren die openstaat voor iteratief, spelenderwijs, participatief onderzoek.”

Kun je al iets vertellen over wat je gaat doen?

“We gaan een symbolische tool ontwerpen in de Indonesische supermarkt van David en Bert op winkelcentrum de Drieslag. Ze hebben hun tafels uit het restaurant ter beschikking gesteld. Ik zal eerst de activerende methode uitleggen die iedereen daarna op straat gaat uitproberen door met Malburgers en winkeliers van de Drieslag in gesprek te gaan. Het thema zal zijn schaarste en/of overvloed, maar meer verklap ik niet!”

Wat kunnen makers leren van jouw workshop?

“De deelnemers van de workshop leren hoe ze een creatieve methode kunnen toepassen om anderen uit te nodigen in het artistieke proces. Hierna kunnen ze deze vorm bij eigen projecten in de toekomst inzetten en mensen hierbij betrekken als co-creator en co-researcher.”