Lara Staal en Karlijn van Kruchten: En de kunst van sociaal artistiek werk
Ben jij maker van sociaal artistiek werk? Dan opereer je vaak op het scherpst van de snede. Want: hoe verhoudt jouw rol zich tot die van de gemeenschap waarmee je werkt?
Ontwerpen met intimiteit
Je wilt recht doen aan de mensen in die gemeenschap, maar er is altijd sprake van een machtspositie. Je werkt immers in je eigen vakgebied samen met mensen die daarin niet professioneel geschoold zijn. Hoe kun je er als maker toch voor zorgen dat er een balans ontstaat? Kom op 12 oktober naar de workshop ‘Ontwerpprocessen van intimiteit’ met Lara Staal en Karlijn van Kruchten.
Kom naar de workshop Ontwerpprocessen van Intimiteit
Oefenen op het creëren van intimiteit
In de workshop nemen theatermakers Lara Staal en Karlijn van Kruchten je mee in de mooie, intrigerende, maar soms ook schurende praktijk van sociaal artistiek werk. De workshop is tweeledig: in het eerste deel ga je samen reflecteren op de manier waarop over het werk gesproken wordt. De manier waarop je als maker over je werk praat, heeft namelijk invloed op het eindresultaat. Voor je het weet, ga je termen internaliseren en doen wat je juist wilt voorkomen. Door te zeggen: ‘Ik wil zij die niet gehoord worden een podium bieden’ kun je er onbedoeld voor zorgen dat wat je wil bestrijden juist bevestigd wordt.
In de tweede helft van de workshop gaan deelnemers in tweetallen – zonder de context van een langlopend project – oefenen op het creëren van intimiteit. In een relatief veilige setting vormen ze als het ware elkaars ‘proefkonijnen’. Op die manier ervaren ze zelf hoe het is om bijvoorbeeld door een bijna vreemde geïnterviewd te worden over persoonlijke dingen.
Wees transparant!
‘Machtsverhoudingen voorkom je niet’, legt Lara uit. ‘Maar je kunt er wel zo transparant mogelijk mee omgaan en ze productief maken. Ik doe dat door bijvoorbeeld mensen waarmee ik werk overal bij te betrekken, ook bij de organisatie, de financiële kant of andere zaken van een productie. Hiermee krijgen ze inzicht en zeggenschap over wat we samen maken.’
Discrepantie
‘Het ís heel dubbel als maker. Aan de ene kant moet je mensen soms bijna bij de hand nemen en uitleggen hoe iets werkt, maar aan de andere kant wil je dat ze hun volledig eigen inbreng kunnen geven. Er is altijd die discrepantie, omdat je als maker toegang hebt tot bepaalde middelen zoals de zaal, een publiek en budget bijvoorbeeld. Daardoor ontstaat er snel iets als ‘Dit is mijn plek en jij mag daar nu ook iets zeggen’.
Een voorbeeld: ik maakte een voorstelling samen met uitgevallen scholieren, drop-outs, waarin zij college gaven aan het publiek over wat er niet deugt aan het schoolsysteem. Ze merkten dat mensen die in het dagelijks leven geen aandacht aan hen gaven, binnen deze setting ineens wél luisterden. Vervolgens gingen ze mij publiekelijk bedanken voor het feit dat ik hun leven had helpen veranderen. Dat was voor mij heel ongemakkelijk, want dat is precies waaraan ik voorbij wil komen.’
Lara Staal
Ik wil niet dat het om mij draait die hen een kans gegeven heeft, maar dat hún stem centraal komt te staan.
‘Mijn ervaring is dat je deelnemers een eerlijker kans geeft om elkaar echt te ontmoeten, als je transparant bent, deelnemers open en eerlijk laat zien hoe iets vanaf het begin tot stand komt. Ze hebben dan meer vat op de manier waarop de realiteit wordt gepresenteerd. Dat biedt meer ruimte voor een kritische of humoristische noot. Het is een constante zoektocht om een manier van werken te vinden die zoveel mogelijk recht doet aan iedereen, die zo waarachtig mogelijk is.’
Empowerment
Karlijn herkent dit. Zij maakte met een collega de voorstelling ‘Iedereen wordt mens’ en de film ‘Alleen sukkels hebben het druk’. Voor die laatste productie werkte ze eerst maanden mee in de Arnhemse kringloopwinkel 2Switch. Karlijn: ‘Voor mij is een community-project altijd een co-productie. In mijn ogen vergt het tijd om vertrouwen te winnen, een band te smeden en op één lijn te komen met elkaar. Door bij 2Switch een tijdlang volledig mee te draaien, lukte dat heel aardig. Het blijft altijd balanceren als het gaat om mijn eigen rol bepalen en uitvinden hoe een deelnemer zich laat tonen. Waar plaats ik mezelf als maker? Welke disciplines willen we gebruiken? Speel ik mee? Soms wel, dat kan versterkend werken doordat ik dan mensen meetrek in mijn spel. Soms ook hoor je alleen mijn stem, dat verschilt per keer. Ik ga bij een productie uit van een thema, maar het uiteindelijke doel is vooraf nooit helder. Ik kan het een beetje sturen, maar deelnemers zijn er altijd vanuit zichzelf en brengen zichzelf mee. Muziek is voor mij vaak een essentiële ingang, het is iets universeels. Iedereen heeft wel een liedje en daarin vinden we dan iets gezamenlijks. Muziek brengt een persoonlijk verhaal en ik zoek altijd naar het verhaal dat iemand te vertellen heeft.’
Niemand moet een podium op.
‘Jassen ophangen, decor bedenken of technisch bijspringen, is net zo waardevol. Wat ik bij elke productie wel nastreef, is dat ik empowerment meegeef aan mensen. Bij de kringloopwinkel bijvoorbeeld, kon dat zijn dat iemand daarna durfde te solliciteren of besloot om bij amateurtoneel te gaan.’
Sociaal artistiek werk kan helpen bestaande grenzen tussen gemeenschappen te vervagen. Lara besluit: ‘Uiteindelijk lijden we allemaal onder een isolement, onder fragmentering. Een kunstenaar leeft soms in een bubbel en zou meer middenin de samenleving moeten staan. Een politicus is op zijn manier vaak ook losgezongen van de realiteit. De artistieke en politieke wereld zouden meer met elkaar verbonden moeten zijn. Een kunstenaar die een voorstelling maakt over het falende integratiebeleid bijvoorbeeld, kan ervoor zorgen dat een wethouder op een heel toegankelijke manier dit probleem ervaart. Compleet anders dan wanneer hij erover leest in afstandelijke beleidsstukken.’
