Iedereen Wordt Mens: Hoe cultuurdeelname mensen in een armoedesituatie motiveert regie te nemen op hun eigen leefsituatie

Dit is het onderzoeksverslag van het project Iedereen Wordt Mens en gaat dieper in op hoe bij het samen maken van een theatervoorstelling doelgroepen worden empowered om zelfstandig te werken aan het verbeteren van de persoonlijke leefsituatie.

Aanleiding:
Nieuwe armoedenotitie gemeente Arnhem

In 2020 is er een nieuwe armoedenotitie vastgesteld door gemeente Arnhem: “(de) Weg uit armoede: werken aan perspectief”. Een integrale aanpak, omdat armoede zich niet laat duiden in één specifiek beleidsterrein: “Armoede is meer dan ‘geen geld hebben’. Armoede betekent vaak niet meer mee kunnen doen. Met sporten, met evenementen, met de buurt. Armoede zorgt voor veel problemen, van stress tot sociale uitsluiting. Het is een negatieve spiraal waaraan het lastig is je te ontworstelen”. Doel van de aanpak is dat “Arnhemmers actief, vrij en zelfstandig deelnemen aan de samenleving”. Naast directe hulp wordt er ook ingezet op de zelfstandigheid van inwoners en op het stimuleren van sociale participatie en activering om zo te voorkomen dat er hulp nodig is.

De rol van deelname aan cultuur bij het voorkomen van hulp

Bureau Ruimtekoers heeft samen met theatermakers Karlijn van Kruchten en Esther de Haas het project Iedereen Wordt Mens ontwikkeld en gerealiseerd. Het doel was te onderzoeken of (en hoe) deelname aan cultuur van de doelgroep kan bijdragen aan zelfstandigheid van inwoners, sociale participatie en activering.

De doelgroep waar het project zich op richt zijn Arnhemmers die leven in of met een armoedesituatie, en/of in een activeringstraject zitten van alle culturele achtergronden en vanaf 18 tot 65 jaar. Zij werken bij 2Switch en zijn klant bij de Voedselbank. Het project Iedereen Wordt Mens bestaat uit twee lijnen die zich tegelijkertijd afspelen:

1. Het maakproces van een gezamenlijke theatervoorstelling
2. Een onderzoek naar de effecten van dat maakproces op mensen die leven in of met een armoedesituatie of in een activeringstraject zitten.

Door het maakproces te volgen is het mogelijk een compleet beeld te vormen van betrokkenen zoals deelnemers, makers en professionals, wat hen motiveert, hoe zij het maakproces ervaren én welke effecten zij ervaren.

Het maakproces

Vanaf mei 2021 is het maakproces van de theatervoorstelling gestart. Vanaf dat moment bedenken, maken, repeteren en uiteindelijk spelen de theatermakers samen met mensen die leven in of met een armoedesituatie of die re-integreren bij Stichting 2Switch een muzikale theatervoorstelling.

De theatermakers startten als vrijwilligers bij De Voedselbank Arnhem locatie Eemslaan waar zij één dag in de week aanwezig waren, én bij de kringloopwinkel 2Switch aan de Westervoorstedijk in Arnhem waar zij twee dagen in de week werkten. Door gesprekken met de doelgroep bekeken de theatermakers iedere keer opnieuw wat de volgende stap is om samen naar een theatervoorstelling toe te werken en hoe de doelgroep iedere keer een stukje meer regie over maakproces kan nemen.

Door de Coronamaatregelen is tijdens het maakproces besloten om geen theatervoorstelling te maken maar een film van ruim 25 minuten met de titel: “Alleen Sukkels Hebben Het Druk ;-)”

Het onderzoek naar de effecten

Onderzoekers van Bureau Ruimtekoers volgden het maakproces door observaties en gesprekken met betrokkenen zoals de theatermakers, deelnemers en professionals bij partners De Voedselbank en Stichting 2Switch. Vanuit deze reflecties zijn twee onderzoeksvragen beantwoord:

1. Hoe ervaart de doelgroep hun omgeving, de bijhorende normen en het beschikbare hulpaanbod vanuit gemeente en andere partijen?
2. Wat zijn de effecten op de doelgroep die het samen bedenken, maken en spelen van een theatervoorstelling heeft. Wat betekent deze activering vanuit cultuur voor de doelgroep en hun hulpverleners en wat is de vervolgstap?

De beantwoording van de twee vragen komt voort uit de analyse van het maakproces en gekoppeld aan relevante literatuur en gesprekken met professionals en de opdrachtgever.

Conclusie van het onderzoek: Cultuurdeelname als motiverend hulpaanbod werkt!

Deelnemers ervaren het huidige hulpaanbod als dwingend en onduidelijk door de hoeveelheid ervan en doordat het aanbod is ontwikkeld vanuit de heersende rigide norm. Deze benadering staat het zelfstandig ontwikkelen van regie over het eigen leven door de doelgroep in de weg en werkt belemmerend voor het activeren van deze doelgroep: het doel van de aanpak van gemeente Arnhem. Dit kan en moet anders.

Om hulpverlening duurzaam en efficiënt in te richten, en daarmee te voorkomen dat de doelgroep gebruikt maakt van verschillend of doorlopend aanbod, kan cultuurdeelname worden ingezet als ‘motiverend hulpaanbod’, naast het reeds beschikbare hulpaanbod op het gebied van activering, voor mensen die leven in of met een armoedesituatie of activeringstraject. Zij worden via cultuurdeelname geactiveerd én gemotiveerd om zelfstandig regie te kúnnen én wíllen nemen op de eigen leefsituatie. Het is aangetoond dat cultuurdeelname bijdraagt aan de ontwikkeling van allerlei sociale en creatieve competenties. De theatermakers, deelnemers en het team van Bureau Ruimtekoers hebben deze effecten aan den lijve ondervonden tijdens het project Iedereen Wordt Mens.