Zonnestof: Meer betrokkenheid van alle inwoners bij de energietransitie in hun wijk

Hoe het gezamenlijk weven van zonnecellen tot ‘Zonnestof’ leidt tot meer betrokkenheid en draagvlak van alle inwoners bij de energietransitie in hun wijk.

Maar bovenal, door deelname aan de workshops raken inwoners en ondernemers, die nog niet eerder betrokken waren bij thema’s rondom de energietransitie, in gesprek over een bewuste en duurzame levensstijl, exploreerden zij nieuwe duurzame toepassingen in de eigen woning en wordt er draagvlak gecreëerd voor de energietransitie in de woonwijk.

Alleen, niet alle inwoners zijn of voelen zich betrokken bij deze aanpak. Gemeente Arnhem heeft moeite om inwoners van alle culturele achtergronden, leeftijden en inkomensniveaus te betrekken, met name in de sociaal zwakkere wijken als Malburgen en Immerloo. Zij zijn vaak ondervertegenwoordigd bij bijeenkomsten en de teams die programma’s uitvoeren lukt het maar niet om bij deze doelgroep ‘achter de voordeur’ te komen om zo een op maat gemaakt plan te ontwikkelen. Zo lijkt de energietransitie alsnog een ‘hoog boven over’ aanpak te worden.

Inzichten en resultaten vanuit de workshops Zonnestof maken in Malburgen en Immerloo

Deelnemers raakten verwonderd door de mogelijkheden van zonnecellen in textiel en de ontwerpen van Pauline van Dongen. Deze verwondering werd in de workshops omgezet naar het nadenken over duurzame mogelijkheden in het eigen dagelijks leven; van levensstijl tot in de woonkamer. Dit heeft geleid tot een kleurrijk collectief van inwoners die betrokken willen zijn bij de energietransitie, hun levensstijl willen aanpassen en werk willen maken van een woonkamer vol met producten die zich opladen aan de zon.

Weven als cultuurdrager

Het werken met textiel en met name het ambacht van het weven is al duizenden jaren oud. In allerlei culturen zijn voorbeelden te vinden van hoe textiel en het fabriceren ervan wordt gebruikt om betekenis te geven aan de omgeving en dus de samenleving. In Nederland verdwijnt dit ambacht, slechts een aantal hobbyisten is nog actief met deze technieken.

Dat is anders in landen als Turkije, Irak, Syrië of China. Daar speelt het weefambacht nog een veel grotere rol binnen familietradities en woonkamers. Wand- en vloerkleden sieren daar de kamers en het maken of bestellen van een dergelijk stuk is een waardevolle onderneming. Het weefambacht is voor inwoners van Malburgen en Immerloo met een oosters culturele achtergrond een cultuurdrager: een bekend fenomeen in een specifieke cultuur dat een sterke sociale en maatschappelijke waarde heeft.

Publieke ruimte

Dat ontdekten de makers toen zij in de publieke ruimte van de wijk, Winkelcentrum de Drieslag, een ‘PAR’ organiseerden. Participatory Action Research is een methode om deelnemers te betrekken bij een onderzoek en werkt goed in publieke ruimten. Een ruimte die van iedereen en niemand is. De makers plaatsten een proefopstelling ‘zonnestof maken’ midden in het winkelcentrum.

Van verwondering naar het dagelijks leven

Vanwege de Coronamaatregelen konden slechts 10 deelnemers per keer de workshops bijwonen die vier en een half uur duurden. Iedere workshop begon met een voorstelronde waarin deelnemers werd gevraagd meer te vertellen over de relatie die zij hebben met de zon. Daarna deelde Pauline meer over haar werk als ontwerper en hoe zij zonnetechnologie gebruikt in kleding en het maken van textiel. Haar werk verwonderd en laat de verbeelding stromen bij deelnemers en met deze energie gingen zij zelf aan de slag met het maken van een stukje Zonnestof-textiel.

Deelnemers werken tijdens de workshops met flexibele zonnecellen. Een nieuw type dat vooral verkrijgbaar is op grote rollen en die op daken van grote loodsen worden gelegd. Als zodanig, groots en ver weg op daken, worden zonnecellen vaak niet mooi gevonden. Speciaal voor deze workshop heeft Pauline vellen van dit materiaal aangeschaft en verknipt tot strookjes, waardoor de technologie die zo ver weg en anoniem lijkt ineens tastbaar wordt. Doordat de deelnemers de flexibele stroken zonnecellen voor het eerst in hun handen hebben bouwen zij er nu een relatie mee op.

De verwondering van het werk van Pauline, dat zonnetechnologie niet meer anoniem maar tastbaar wordt door de cellen met eigen handen aan te raken én dat deze worden gewoven in een eigen werkje waarin deelnemers kleuren en materialen zelf bepalen, zorgt ervoor dat zij automatisch toepassingen van dit textiel in het eigen dagelijkse leven gaan exploreren. Er opent zich een wereld van mogelijkheden; van zonnestofgordijnen en parasols tot zonnestoftassen en hoeden.

Enthousiasme over duurzaamheid

Maar bovenal, deze exploratie enthousiasmeert. Duurzame toepassingen worden tastbaar; niet langer is duurzaamheid iets van de gemeente en technologie iets voor ‘slimme mensen’. Het wordt iets van de deelnemers zelf. In onderlinge gesprekken tussen deelnemers wordt bovendien de wens uitgesproken om meer betrokken te zijn bij duurzame ontwikkelingen in het eigen huis en de wijk en verkennen zij samen een meer duurzame en bewuste levensstijl.

Vervolgstappen en aanbevelingen:
Hoe houden we deze energie vast?

Door de workshops is er een beweging van inwoners gestart die werk willen maken van een democratische energietransitie. Bovendien hebben de workshops geleid tot een methodische aanpak om draagvlak en betrokkenheid voor de Wijkgerichte energietransitie te ontwikkelen onder inwoners van alle culture achtergronden, leeftijden en inkomensniveaus in Malburgen en Immerloo.

De methodische aanpak maakt helder dat wanneer er draagvlak dient te komen voor de grotere beleidsthema’s in de lokale context van een woonwijk met een grote diversiteit aan inwoners (kleur, cultuur, inkomsten) er een aantal stappen essentieel zijn:

1. Werk vanuit cultuurdragers van de inwoners, deze zijn herkenbaar en uitnodigend en echte ‘conversationstarters’. Het maakt de wijze van wonen en leven van inwoners veel inzichtelijker en mensen voelen zich vanaf de start betrokken.
2. Ga aan de slag vanuit de pekken waar mensen zijn, zoals de publieke ruimte. Organiseer geen bijeenkomsten in zaaltjes achteraf, maar nodig jezelf uit op de plekken die al onderdeel zijn van de sociale infrastructuur. Het lokale winkelcentrum is de ontmoetingsplek voor velen, het is de plek waar het gesprek zich afspeelt voor velen, daar aanwezig zijn met inventieve activaties prikkelt de verbeelding en verwondering.
3. Maak het thema zo tastbaar als mogelijk: zoals kleine flexibele zonnecellen in plaats van grote anonieme lelijke zonnecellen op daken of windmolens in weilanden.
4. Verwonder en wees inventief; werk met ontwerpers en kunstenaars die met hun werk tot de verbeelding spreken.
5. Het samen maken en delen leidt tot gesprek en nieuwe inzichten bij de deelnemers. Deze gesprekken zijn waar het om gaat en komen los door het samen maken en ervaren van de verwondering. Deze openheid onder deelnemers is het vertrekpunt voor vervolgstappen: hen betrekken bij concrete ingrepen in woningen, of laten aansluiten bij bestaande overheidsprogramma’s. Deze vervolgstappen ontbraken deze editie.