4 x inzichten voor intiem, langdurig en gelijkwaardig samenwerken

Hoe werken we samen?

Samen met makers organiseerden we drie workshops vanuit de vraag hoe samen te werken. Want, dat samenwerken is zo eenvoudig nog niet. Hoe werk je bijvoorbeeld samen met meer dan alleen mensen? Bijvoorbeeld met dingen, objecten of andere organismen? Of hoe werk je samen vanuit intimiteit? Of vanuit co-creatie? Is dat eigenlijk hetzelfde als samenwerken?

Samenwerken all the way

En de zoektocht naar antwoorden begon al vanaf de start. Het organiseren van de workshops. We koppelden makers die elkaar nog niet kenden en vroegen hen een workshop te organiseren. Of vroegen makers met bekenden een verdieping aan te brengen op hun praktijk. We begonnen dus eigenlijk vanuit de vraag: hoe geef je samen een workshop vorm, terwijl je elkaar nog niet kent?

Voor de workshops werkten ontwerpcollectief De Onkruidenier samen met community werker Lenn Cox. Regisseur en curator Lara Staal samen met theatermaker Karlijn van Kruchten en het team van Here to Support samen met De Voorkamer.

Naast drie workshops organiseerden we een inhoudelijke avond bij Huis voor de Wijk in Arnhem waar het thema langdurigheid centraal stond; hoe werk je langdurig met elkaar samen? Wat kun je dan bereiken of waar loop je tegenaan? Lara Staal, het team van Here to Support en Gino van Zolingen van Fonds voor Cultuurparticipatie gingen hierover in gesprek.

4 x wat we leerden van de Akademie module #2

Het programma heeft geleid tot ontzettend veel uitwisseling tussen makers, deelnemers, publiek en partners. En leidde tot een hele berg nieuwe vragen die op een kwetsbare en open manier werden behandeld. We hebben vijf thema’s geselecteerd waar wij over en van leerden.

1. Machtsverhoudingen blijven altijd bestaan. Erken je je (machts-)positie als maker, dan erken je daarmee juist de relatie met deelnemers en heb je mogelijkheid die uit te diepen.

Voor participatieve makers staat de waarde gelijkwaardigheid bovenaan. Misschien denk je als maker wel eens dat je gelijk bent aan de mensen met wie je werkt, want je behandelt hen toch zo? Nou, dat is niet zo. We vergeten dat de maker degene is die bijvoorbeeld het geld verdeelt, die de vorm (theater, muziek, design) kiest en die vooral weer kan vertrekken als het project ‘over’ is. Dat is een machtspositie. Transparant zijn over die positie kan helpen de relatie gelijkwaardiger te maken. Zo ontstaat er ruimte van collectief eigenaarschap over het werk en wordt daarmee de impact van het werk versterkt.

Transparantie kan door ruimte te maken voor dialoog en vragen te stellen bij collectieve en vertrouwde momenten. Dat voelt misschien intiem en kwetsbaar, maar als maker met een machtspositie is dat juist iets dat je aan kunt gaan.

2. Co-creatie is meer dan samen maken en dat is weer heel veel meer dan het voeren van een gewoon gesprek.

Urgente vraagstukken in de lokale context vormen vaak het startpunt voor participatieve makers. Ieder persoon, iedere deelnemer, heeft een andere benadering en een ander vertrekpunt om persoonlijke ervaringen te delen met het vraagstuk.

Een ‘normaal’ gesprek geeft vaak te weinig ruimte voor een intieme verbinding met het vraagstuk. Daarmee blijft het werk aan de oppervlakte. Maar door samen te maken wordt er ruimte gecreëerd voor een andere benadering. Een speelse manier om samen te verkennen wat deelnemers wel of niet willen delen. En het biedt een mogelijkheid om een taal te vinden die bij je past om te delen.

En juist die ‘emotionele taal’ geeft een gevoel van veiligheid. Bovendien krijgen deelnemers feedback op wat zij maakten en presenteerden, en dat kan hen enthousiasmeren nog dieper in de materie te duiken en latente behoeften die zij hebben manifest te maken.

Maar wat als de deelnemers, makers en andere betrokkenen zelf bepalen op welke wijze zij willen maken en delen? Dan ervaren zij de regie over het gehele proces. Dan ontstaat er een co-creatie proces dat leidt tot een sterk gevoel van eigenaarschap over het werk en het thema, met vaak langdurigheid tot gevolg.

3. Samenwerken kost ook gewoon heel veel tijd. En vereist een flexibele houding, ook als dat niet mogelijk lijkt.

Voor veel makers die participatief werken is dit misschien een open deur. Toch kan het niet vaak genoeg gezegd worden: interculturele of domeinoversteigende samenwerkingen kosten heel veel tijd. Van het uitzoeken van een gemeenschappelijke taal, tot uitdagingen en hobbels die voor de een geen issue zijn, kunnen voor de ander een onneembare vesting lijken.

De oplossing? Tijd. En een flexibele houding door niet vast te houden aan vorm, maar vast te houden aan de relatie. De relatie van makers, deelnemers én stakeholders zoals opdrachtgevers en fondsen. Bij die laatste twee lijkt de flexibele houding of de factor tijd erg beperkt. Makers zitten soms wat vast in een systeem van aanvragen schrijven en dan weer verantwoorden en dan weer aanvragen. Een systeem dat kan werken voor makers die niet participatief werken. Gelukkig leerden we dat Fonds voor Cultuurparticipatie wat openingen heeft gevonden. Regelingen bestaan tegenwoordig uit groeistappen die je als aanvrager kunt doorlopen.

4. Het omarmen van ‘het niet weten’ is heel erg moeilijk en heel erg nodig. En heel erg de moeite waard!

Samenwerken is controle delen én dus loslaten. En dat brengt ‘het niet weten’ met zich mee. Hoe dieper je samenwerkt, hoe meer je jouw vooropgestelde plannen dient los te laten, hoe meer je niet weet wat er staat te gebeuren. Dat is soms heel spannend, maar ook een factor die je kunt omarmen als maker. Of je kunt er zelfs gebruik van maken.

Nog een mooie: Het gaat niet zozeer om het eindresultaat, de bestemming, maar over de weg daar naar toe. Het proces van samenwerken is net zo belangrijk als het uiteindelijke resultaat. Voor makers is dat soms lastig. Zij zijn getraind op onze kunsthogescholen zich juist te verhouden tot het product én zichzelf daarin als centrale figuur te plaatsen. Laat je dat los? Dan zul je minder goed weten wat er staat te gebeuren.

Akademie in 2023?

Groot nieuws, de Akademie komt terug in 2023. Daarover later meer!